عربستان سعودی با نام رسمی «پادشاهی عربی سَعودی» بزرگترین کشور در غرب آسیا است.
این کشور که بخش عمده شبه‌جزیره عربستان را دربر گرفته‌است از شمال با عراق، اردن و کویت، از شرق با امارات متحده عربی، قطر و خلیج فارس، از جنوب شرق با عمان، از جنوب با یمن و از سمت غرب با دریای سرخ هم‌مرز است.
اماکن مهم دینی مسلمانان همچون کعبه، قبرستان بقیع، مسجد النبی و آرامگاه پیامبر اسلام در این کشور قرار دارند. عربستان سعودی با 2٬149٬000 کیلومتر مربع مساحت، بزرگترین کشور غرب آسیا (خاورمیانه) و دومین کشور وسیع عرب‌نشین پس از الجزایر است. این کشور بیش از 33 میلیون نفر جمعیت دارد که فقط 16 میلیون آن‌ها شهروند این کشور و بقیه از اتباع خارجی هستند.
تاریخچه روابط با عراق
اختلاف‌نظرهای ایدئولوژیک میان حاکمان عراق و عربستان و دخالت‌های سیاسی و نظامی پراکنده دو کشور در امور داخلی یکدیگر، روابط این دو کشور را تا سال 1974 میلادی، تیره و متشنج ساخته بود. از این سال، عراق در سیاست خارجی خود، تعادل بیشتری را در پیش گرفت و فاصله ایدئولوژیک دو کشور، کمتر شد. با پیروزی انقلاب ایران در سال 1357 و هراسی که نزد حاکمان کشورهای عرب خاورمیانه از صدور انقلاب ایران به کشورهایشان پدید آمد، دو کشور تصمیم به برقراری روابط نزدیک‌تری گرفتند. با آغاز حمله نظامی عراق به ایران، عربستان سعودی، اعلام بی‌طرفی کرد ولی در طول جنگ، از اعطای کمک‌های غیرنظامی به عراق، دریغ نداشت. پس از قبول آتش‌بس میان ایران و عراق، صدام حسین که از نتیجه جنگ ناراضی بود، تصمیم به تسخیر کویت گرفت.
با آغاز جنگ خلیج فارس، عربستانی‌ها که امنیتشان را در معرض خطر می‌دیدند، سفارت خود در عراق را تعطیل کردند و از آمریکا درخواست کردند که به منظور مقابله با عراقی‌ها، وارد عمل شود. ارتش عربستان سعودی در کنار نیروهای آمریکایی، در خلال ماه‌های ژانویه و فوریه 1991 میلادی به نبرد با ارتش عراق پرداخت. پس از شکست عراق در این جنگ، عربستان سعودی برخلاف رویه گذشته، عراق را یک خطر بالقوه برای امنیت خود تلقی کرده و فعالیت‌های نظامی این کشور را زیر نظر گرفت.
با حمله آمریکا به حکومت صدام حسین و سقوط آن، روابط دوجانبه بهبود قابل توجهی نیافت و اختلافات مذهبی و سیاست‌های نفتی عراق، موجب منازعات سیاسی بین طرفین شد. با این‌حال، هر دو کشور مایل به برقراری روابط سیاسی بودند؛ از این‌رو، عراق در سال 2009 و عربستان در سال 2012 میلادی، اقدام به بازگشایی سفارتخانه‌های خود در پایتخت‌های یکدیگر کردند و تلاش‌هایی نیز در جهت بهبود روابط انجام شد.
در می 2020، «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان در دیدار با «علی علاوی» وزیر دارایی و معاون نخست‌وزیر عراق که به ریاض سفر کرده بود، اعلام کرد که ملک سلمان، پادشاه عربستان دستور بازگشت سفیر این کشور به عراق را داده است تا فعالیت خود را هر چه سریع تر از سرگیرد. وی مدعی شد که عربستان برای حفظ وحدت مردم عراق تلاش می‌کند و بر اهمیت همکاری با دولت جدید عراق برای تحقق منافع مشترک و تقویت روابط دوجانبه تأکید دارد. «بن فرحان» بر اهمیت شورای هماهنگی عراق و عربستان به عنوان مکانیزمی برای تقویت روابط میان دو کشور در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و تجاری تأکید کرد.
روابط تجاری
به نظر می‌رسد سعودی‌ها این نکته را به درستی درک کرده‌اند که به دلیل عمق اثرگذاری سیاسی ایران در عراق و روابط گسترده چهره‌های سیاسی این کشور با مسئولان ایرانی از یک‌سو و توان پایین تهران برای سرمایه‌گذاری‌های کلان و تأمین مالی پروژه‌های بزرگ عراق از سوی دیگر، نقش‌آفرینی اقتصادی عربستان در عراق، علاوه بر اینکه کامیابی بیشتری برای سعودی‌ها حداقل در کوتاه‌مدت خواهد داشت، می‌تواند رهگذری برای دستیابی به نفوذ سیاسی و فرهنگی در این کشور باشد. این واقعیت، ریاض را در سال‌های اخیر به سمت گسترش ارتباطات تجاری با عراق سوق داده است و این کشور تلاش می‌کند تا از نیاز بغداد به بازسازی پس از دهه‌ها مواجهه با جنگ و تروریسم استفاده کند.
از سوی دیگر، عراق شکلی از سیاست خارجی را در سال‌های اخیر دنبال می‌کند که براساس آن، به دنبال استفاده از ظرفیت‌های همه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای بازسازی است که می‌تواند راه ورودی برای عربستان باشد. سفرهای برخی مقامات کشورهای متعدد از سراسر دنیا به عراق و قراردادهای همکاری منقعدشده در ماه‌های اخیر نشان از تلاش بغداد برای تعامل حداکثری با سایر کشورها و خروج خود از وضعیتی است که عرصه‌ای برای رقابت بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشد. عربستان اخیراً اعلام کرده می‌تواند علاوه بر سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های خورشیدی در عراق، صادرات برق به این کشور را با یک‌چهارم قیمت ایران انجام دهد.
این شرایط، موقعیت را برای حضور گسترده اقتصادی عربستان در عراق فراهم کرده است. با توجه به اینکه داعش بر بخش‌های غربی عراق تسلط داشت و میزان ویرانی‌های در این مناطق بیشتر است، استان‌هایی مانند صلاح‌الدین، الانبار و نینوا به سرمایه‌گذاری بیشتری برای بازسازی نیاز دارند. براین اساس، عربستان ترکیب جمعیتی این استان‌ها را که اکثریت آن‌ها را اهل سنت تشکیل می‌دهند، فرصتی برای حضور و سرمایه‌گذاری اقتصادی می‌داند. ازجمله طرح‌هایی که ریاض در اولویت اجرا قرار داده است، سرمایه‌گذاری در یک میلیون هکتار زمین‌‌های کشاورزی استان الانبار است. عربستان همچنین با بازگشایی و اجرای طرح توسعه گذرگاه عرعر در استان الانبار ، آن را به بزرگترین گذرگاه تبادل بازرگانی میان دو کشور تبدیل کرده است. فعالان اقتصادی و بازرگانان عراقی با استفاده از این گذرگاه، می‌توانند از بنادر عربستان برای مراودات تجاری با کشورهای آفریقایی و حتی اروپایی استفاده کنند. این گذرگاه البته می‌تواند برای عبور زائران عراقی و دیگر کشورها به عربستان نیز مورد استفاده قرار گیرد.
سعودی‌ها البته سرمایه‌گذاری اقتصادی خود را محدود به استان‌های سنی‌نشین عراق نکرده‌اند. ریاض با ورود مستقیم به سرمایه‌گذاری در برخی استان‌های شیعه‌نشین عراق، به دنبال رقابت با ایران است. نقشه سرمایه‌گذاری عربستان در عراق که از سوی گروه بین‌المللی بحران منتشر شده، نشان می‌دهد عربستان برای سرمایه‌گذاری در صنایع استان نجف و مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های بغداد، برنامه‌های مهمی دارد. سعودی‌ها هم‌اکنون در بغداد سفارت‌خانه دارند و کنسولگری عربستان در بغداد نیز در آینده نزدیک افتتاح خواهد شد. راه‌اندازی کنسولگری عربستان در بصره و نجف نیز در همین چارچوب قابل ارزیابی است. ریاض همچنین در اکتبر 2017 گام بلندی برای افزایش ارتباطات اقتصادی با عراق برداشت. تشکیل «شورای هماهنگی عربستان و عراق» پس از دیدار حیدرالعبادی، نخست‌وزیر وقت عراق از عربستان، امضای 16 توافقنامه میان دو کشور ازجمله در زمینه مسیر تزانزیت دریایی و هوایی از دستاوردهای این شورا بوده است.
دیدگاه خود را بیان کنید