یکی از اولویت‌های دولت‌ها در کشورهای توسعه یافته، ایجاد فرصت یادگیری و افزایش توانمندی‌ فکری و مهارتی شهروندان است. در نیمه دوم قرن گذشته دانشگاه‌های پیشرفته‌ای در عراق شروع به کار کرد، از جمله دانشگاه بغداد که در سال 1957 احداث شد.

در دهه 1960 دانشگاه‌های دیگری همچون دانشگاه تکنولوژی، دانشگاه مستنصریه بغداد، دانشگاه بصره، دانشگاه موصل و دانشگاه سلیمانیه در عراق دایر شدند. پس از آن به منظور توسعه آموزش عالی در عراق، مؤسسات فنی‌ و حرفه‌ای مختلفی تاسیس شدند تا به نیاز صنعت در حال توسعه نفت برای در زمینه تربیت تکنسین‌های فنی پاسخ داده شود.
نظام آموزشی عراق، از گذشته تا امروز
در سه دهه پایانی قرن بیستم دولت عراق تا مدت‌ها سیاست ایجاد یک دانشگاه در هر استان را دنبال کرد و با این رویکرد چهارده دانشگاه جدید در این کشور تأسیس شد. سال‌ها دانشگاه‌های عراق در زمره بهترین دانشگاه‌های منطقه به حساب می‌آمدند و این کشور پیشرفت‌های قابل توجهی در حوزه آموزش به دست آورد. حزب بعث عراق در دهه‌های 1970 و 1980 موفق شد در زمینه آموزش و پرورش پیشرفت قابل توجهی کند. دولت در دهه 1980 به نابودی بی‌سوادی نزدیک شد که هزینه‌های این کار را با سود حاصل از درآمد نفت فراهم می‌کرد. با وجود این سابقه درخشان، متاسفانه در دو دهه اخیر نرخ باسوادی در کشور عراق مطابق آمار یونسکو، با شیب منفی مواجه شده است که مشکلاتی از قبیل جنگ و نابسامانی به ویژه در دوران ظهور داعش در این زمینه بسیار موثر بوده است.
جنگ و تخریب‌های ناشی از آن، تحریم‌های بین‌المللی، مهاجرت‌های اجباری، نرخ بالای مرگ و میر، مسائل امنیتی و بحران‌های اقتصادی از عواملی بودند که در دوران اخیر مانع پیشرفت‌های عراق شدند. بی‌سوادی در میان جمعیت 15 تا 24 ساله عراقی در سال 2015 بیش از 18 درصد و در سال 2017 حدود 14/4 درصد بوده‌است. طبق این مطالعات بودجه‌ای که دولت عراق در سال 2016 به آموزش و پرورش اختصاص داد جزء پایین‌ترین هزینه‌ها در خاورمیانه بود و تنها 5/7 درصد از کل هزینه‌های دولت در سال 2016 را تشکیل می‌داد. این میزان در مقایسه با بودجه 18/6 درصدی کشوری مانند ایران (در سال 2015) بسیار پایین‌ بود. نرخ باسوادی در سال 2017 براساس مجموعه شاخص‌های توسعه جهانی 85/6 درصدگزارش شده است.
دولت عراق در سال‌های اخیر با تلاش‌های خود، پیشرفت چشمگیری در زمینه دسترسی به آموزش و پرورش داشته است. به عنوان مثال ثبت نام مدارس ابتدایی سالانه 4/1 درصد رشد داشته است. اما نکته‌ای که در این میان نمی‌توان از آن گذشت میراث جنگ، شیوع خشونت سیاسی، رشد جمعیت و سطح بودجه‌ای است که به آموزش و پرورش اختصاص داده می‌شود. با توجه به این عوامل این احتمال همچنان وجود دارد که این کشور با چالش‌های قابل توجهی در زمینه بهبود آموزش در آینده رو‌به‌رو باشد.


 

سیستم آموزشی عراق

وزارتخانه‌های مسئول در حوزه آموزش

دو وزارتخانه در عراق مسئولیت سیستم آموزشی را به عهده دارند. وزارت آموزش و پرورش که مسئول دوره‌های پیش‌دبستانی، ابتدایی و متوسطه است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی که مسئول تمام دوره‌های پس از دوره متوسطه به حساب می‌آید.

مدیریت سیستم آموزش و پرورش دولت مرکزی عراق

وزارت آموزش و پرورش فدرال و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در بغداد از جمله ارگان‌های اداری هستند که مسئولیت نظارت بر آموزش و پرورش در تمام استان‌های عراق به جز اقلیم کردستان را به عهده دارند. وظایف این دو وزارتخانه شامل تنظیم بودجه، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی، تضمین کیفیت، انتصاب کارکنان، تعیین شرایط پذیرش، اجرای امتحانات سراسری در کشور و تدوین برنامه‌های درسی و آموزشی است.

مدیریت سیستم آموزش و پرورش اقلیم کردستان

اقلیم کردستان شامل استان‌های سلیمانیه، اربیل و دهوک است. آموزش و پرورش دولت خودمختار اقلیم کردستان (KRG)  توسط وزارت آموزش و پرورش کردستان و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی این بخش اداره می‌شود. ساختار اساسی سیستم آموزش و پرورش اقلیم کردستان شبیه به دولت مرکزی عراق است، اما در بخش‌هایی دارای تفاوت‌هایی نیز هست. برای مثال آموزش اجباری در کردستان عراق تا کلاس نهم است، اما در دولت مرکزی تحصیلات اجباری تنها تا کلاس ششم ابتدایی ادامه دارد. دامنه و محتوای موضوعات مورد مطالعه در دوره ابتدایی و متوسطه کمی متفاوت است و زبان تدریس در اکثر مراکز آموزشی کردی است.
در حال حاضر 15 دانشگاه دولتی و 15 دانشگاه خصوصی در کردستان عراق فعال هستند. بسیاری از دانشگاه‌های دولتی کردستان پیش از تأسیس دولت خودمختار وجود داشتند و تحت نظارت دولت مرکزی بودند، اما با تشکیل دولت خودمختار اداره این مؤسسات به منطقه کردستان واگذار شد. پس از مدت‌ها انزوا و کمبود منابع، ثبات نسبی که در این منطقه ایجاد شد به پیشرفت آموزش بسیار کمک کرده است. امروزه «KRG» سازوکارهای رسمی خود را برای تضمین کیفیت و شناخت مؤسسات آموزش عالی ایجاد کرده است. 
اکثر دانشگاه‌های خصوصی کردستان، توسط دولت فدرال عراق به رسمیت شناخته نمی‌شوند. یکی از نکات مهم در رابطه با دانشگاه‌های دولت فدرال و کردستان عراق این است که دانشجویان خارج از کردستان نمی‌توانند مستقیماً برای پذیرش در دانشگاه‌های کرد اقدام کنند. دانشگاه آمریکایی عراق (سلیمانیه) و دانشگاه «سیان»، دو دانشگاه خصوصی در کردستان هستند که در سال 2017 اعتبار علمی فدرال را کسب کردند. دو دانشگاه سلیمانیه و اربیل، از جمله دانشگاه‌هایی هستند که دروس را به طور کامل به زبان انگلیسی تدریس می‌کنند.
در سال‌های اخیر اوضاع سیاسی کردستان در مقایسه با سایر مناطق عراق نسبتاً پایدار بوده و این مسئله این منطقه را به یک پناهگاه امن برای آوارگان داخلی تبدیل کرده است. ثبت نام در تمام مقاطع تحصیلی در کردستان در سال‌های اخیر افزایش یافته و این افزایش ناشی از هجوم پناهندگان مناطق جنگ‌زده داعشی است. با توجه به زیرساخت‌های محدود در منطقه کردنشین، این جریان باعث محدودیت ظرفیت حال حاضر سیستم آموزش و پرورش شده‌ است. دسترسی به دانشگاه‌های دولتی به رغم افزایش تعداد ارائه‌دهندگان خصوصی، به طور فزاینده‌ای دشوار و رقابتی شده‌است. 

تحصیلات ابتدایی و متوسطه

کلیه خدمات آموزشی ارائه شده در مقاطع ابتدایی و متوسطه در کشور عراق رایگان است. وزارت آموزش و پرورش بر معلمان و برنامه‌های درسی نظارت دارد و برنامه‌های مدارس را تدوین می‌کند. در دولت مرکزی عراق، تحصیل تا 12 سالگی یعنی کلاس ششم ابتدایی اجباری است و در کردستان دانش‌آموزان موظفند تا کلاس نهم تحصیل را ادامه دهند. آموزش ابتدایی در عراق 6 سال طول می‌کشد و دانش‌آموزان در سن 6 سالگی، پس از یک دوره پیش‌دبستانی 2 ساله غیراجباری برای کلاس اول ثبت نام می‌کنند. دانش‌آموزان در پایان کلاس ششم پس از قبولی در امتحان ملی که توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود، مدرک فارغ التحصیلی دوره ابتدایی (شهادة الابتدائیة) را دریافت می‌کنند. 
سال تحصیلی شامل دو ترم 16 هفته‌ای است و وزارت آموزش و پرورش حداقل آموزش را 30 ساعت در هفته تعیین کرده‌است. دانش‌آموزان به مدت 6 روز در هفته، از روز شنبه تا پنج‌شنبه در مدرسه حاضر می‌شوند و به طور متوسط، روزانه 5 ساعت آموزش می‌بینند. در اقلیم کردستان، زبان کردی بخشی از برنامه درسی است و سایر زبان‌های اقلیت‌ در صورت امکان تدریس می‌شوند. دانش‌آموزان برای قبولی در پایان هر دوره علاوه بر امتحانات نهایی پایان سال باید در امتحانات کتبی و شفاهی طول ترم نیز نمرات قابل قبول دریافت کنند.
مقیاس نمره‌دهی در دوره ابتدایی:

• 4 سال اول: 0 - 10 (5 یا بالاتر نمره قبولی است)
• 2 سال آخر (کلاس پنجم و ششم): 0 - 100 (نمره 50 یا بالاتر نمره قبولی است)

از سال 2003 تغییرات بسیاری در برنامه درسی دوره ابتدایی ایجاد شده است. برای مثال زبان انگلیسی به جای کلاس پنجم در کلاس اول به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود. پیش از سال 2003 هیچ مدرسه ابتدایی خصوصی در عراق وجود نداشت، اما طبق گزارش‌های موجود تا سال 2012، 1200 مدرسه خصوصی دارای مجوز در این کشور ایجاد شده است. مدارس خصوصی معمولاً نسبت به مدارس دولتی هزینه‌های بسیار بالایی دارند که تنها عده کمی از عهده مخارج آن برمی‌آیند. این مدارس اغلب کلاس‌های فوق‌برنامه مانند آموزش سایر زبان‌های خارجی را برگزار می‌کنند.

جذب معلم برای مدارس ابتدایی

در گذشته دانش‌آموزان می‌توانستند با اتمام دوره متوسطه در برنامه‌های آموزش معلمی ثبت نام کنند و پس از پنج سال آموزش با دریافت مدرک دیپلم به عنوان معلم در دوره ابتدایی مشغول فعالیت شوند. از سال 2012 این کار متوقف شد و افراد تنها با کسب مدرک لیسانس می‌توانند به عنوان معلم به تدریس بپردازند.

وضعیت مدارس عراق

الف) مدارس دولتی

زیرساخت‌های مدارس دولتی عراق با تعداد بالای دانش‌آموزان همخوانی ندارد و کمبود فضای آموزشی به شدت حس می‌شود. با وجود فرسودگی اغلب مدارس، کلاس‌های درس همچنان بیش از اندازه تکمیل می‌شود و حدود یک سوم مدارس عراق به دلیل کمبود کلاس‌ها در دو یا سه نوبت دایر هستند. کمیسیون آموزش و پرورش پارلمان عراق اعلام کرده است که برای تغییر این وضعیت به ساخت بیش از 6 هزار مدرسه در سطح کشور نیاز است. وضعیت کنونی نظام آموزشی عراق تاثیر منفی بر سطح آموزشی دانش‌آموزان داشته و آمارها حاکی از آن است که نسبت قبولی دانش‌آموزان مدارس ابتدایی نوبت صبح (92%) بسیار بالاتر از تعداد قبولی دانش‌آموزان مدارس نوبت عصر (72%) بوده است. 
وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 2015-2016 اعلام کرد که 5/7 درصد از کل بودجه دولت عراق به این بخش اختصاص داده شده است که از این میزان 98/1% به صورت هزینه‌های جاری جهت پرداخت حقوق معلمان صرف شد. در نتیجه سهم اندکی از بودجه کلی آموزش و پرورش مشخصا به میزان 1/9% برای ارتقا و تجهیز سیستم آموزشی هزینه شده‌است. از این رو با اختصاص بودجه‌های کم، بهینه‌سازی و تحولات ساختاری در بخش آموزش و پرورش بسیار دور از دسترس خواهد بود.

ب) مدارس خصوصی (غیردولتی)

با توجه به چالش‌های پیش روی آموزش و پرورش در بخش دولتی، بخشی از والدین عراقی به دنبال جایگزینی مناسب برای آموزش فرزندان خود هستند و این جایگزین‌ را در مدارس خصوصی پیدا کرده‌اند. گرایش به مدارس خصوصی را می‌توان در سراسر عراق از بصره تا اربیل مشاهده کرد، به ویژه آنکه تقاضا در برخی مقاطع برای مدارس خصوصی نسبت به مدارس دولتی رو به افزایش است.
به طور کلی مدارس خصوصی از امکانات و تجهیزات بهتری نسبت به همتایان دولتی خود برخوردار هستند. این مدارس در طول روز ساعات بیشتری را برای آموزش دانش‌آموزان صرف می‌کنند و کلاس‌هایی مانند رقص باله و آموزش موسیقی را به صورت فوق برنامه ارائه می‌دهند. در کنار این امکانات، نتایج مثبتی در سطح یادگیری کودکان مشغول به تحصیل در مدارس خصوصی مشاهده شده است. به‌طوریکه که دانش‌آموزان مدارس خصوصی که امتحانات پایان سال را با موفقیت پشت سر گذاشتند، بسیار بالاتر از دانش‌آموزان مدارس دولتی است.

 

داده ‌های جداول فوق به  طور مستقیم از وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی عراق استخراج شده است.

البته درمورد مدارس خصوصی همه چیز بر وفق مراد نیست، زیرا شهریه‌ این مدارس برای خانواده‌های با درآمد کمتر، بسیار بالاست و این شهریه در مقاطع مختلف با هم متفاوت است. از این رو دانش‌آموزان ابتدایی باید مبلغی مابین 1000 تا 4000 دلار در سال پرداخت کنند و این هزینه با ارتقای دانش‌آموزان و ثبت نام در دوره‌های آموزشی بالاتر افزایش خواهد یافت. با توجه به این که میانگین حقوق ماهیانه یک کارمند دولتی در عراق حدود 600 دلار در ماه است، آموزش در مدارس خصوصی برای بسیاری از خانواده‌ها دور از دسترس به نظر می‌رسد.
از این‌رو افرادی که از توان مالی بالاتری نسبت به دیگران برخوردارند قادر به ثبت نام فرزندان خود در مدارس خصوصی هستند. اما در نقطه مقابل افراد با سطح درآمد پایین‌تر با این مشکلات مواجه‌اند که ممکن است بر تحصیل فرزندانشان تاثیر منفی بگذارد.

مدارس خصوصی: پرسش پیرامون کیفیت و پویندگی اجتماعی

دانشجویان در سراسر جهان در پی پاسخی برای این پرسش هستند که آیا مزایا و محاسن آموزش خصوصی از معایب آن بیشتر است؟ هیچ توصیه روشنی در خصوص میزانِ سوددهیِ سرمایه‌گذاری در مدارس خصوصی یا تأثیر حمایت از آن‌ها در توسعه یک کشور وجود ندارد. نسبت بازدهی این مدارس در هر کشور با توجه به شرایط خاص آن کشور متفاوت است. تلاش‌های جدی برای دستیابی به آموزش مطلوب تنها مختص عراق نیست، بلکه بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز به دنبال دستیابی به آن هستند. 
انتظار می‌رود مدارس خصوصی بازدهی بهتری نسبت به سایرین داشته باشند. دستاوردهای علمی مدارس خصوصی ممکن است انگیزه‌ای برای خانواده‌های مهاجر جهت بازگشت به کشور و مهاجرین خارجی جهت اقامت در کشور ایجاد کند. با بازگشت این افراد به جامعه زمینه به جریان افتادن رشد اقتصادی درون‌زا در کشور ایجاد می‌شود. یکی از مزایای مدارس خصوصی برای والدین فراهم کردن آزادی انتخاب است. تقاضای والدین برای آموزش با کیفیت، هر مدرسه‌ای را که قادر به ارائه‌ چنین خدماتی نباشد، حذف خواهد کرد. 
نکته قابل توجه در رابطه با ثروتمندان عراق این است که در حالیکه مدل‌های کم هزینه و موفق از مدارس خصوصی در سراسر جهان وجود دارند، هزینه‌های بالای این مدارس برای ثروتمندان عراق معقول به نظر می‌رسد یا خیر؟ ادامه فعالیت مدارس خصوصی عراق با روند موجود، امکان ایجاد چند دستگی در این کشور را به وجود می‌آورد. طبقات اجتماعی بالاتر برای تحصیل فرزندان خود به مدارس خصوصی روی می‌آورند، در حالی که طبقات اجتماعی پایین‌تر ناچار هستند که برای ادامه تحصیل فرزندان خود به مدارس دولتی مراجعه کنند. افزایش این نابرابریها درجامعه همراه با وابستگیهای قومی و اجتماعی، خطرهایی را در آینده برای این کشور به دنبال خواهد داشت.
بر اساس گزارش‌ یونیسف، کشور عراق در خصوص آموزش با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه است. طبق آمارهای این سازمان در سال تحصیلی 2014-2015 با توجه به موارد بالای مردودی و ترک تحصیل، مجموع 1/5 تریلیون دینار عراقی در سیستم آموزش و پرورش به هدر رفته است. زیانهای این موضوع فراتر از مسائل مالی است و مهارت‌ کم نیروی کار یا نرخ بالای بیکاری از جمله عواقب این ماجرا است. انتظار می‌رود این زیان‌ها به دلیل ناکارآمد بودن نظام آموزشی عراق افزایش یابد. بنابراین با توجه به نتایج ضعیف نظام آموزشی، توسعه بخش خصوصی امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
رشد بخش خصوصی می‌تواند فشار وارده بر بخش دولتی را کاهش دهد. با افزایش تقاضا در مدارس خصوصی، ثبت نام در مدارس دولتی کاهش یافته و به اعتبارات کمتری نیاز دارد. با این شرایط دولت، این فرصت را دارد تا کیفیت آموزش را ارتقا دهد. دولت باید طرحی برای آینده در نظر داشته باشد و برنامه‌ای روشن برای آموزش و پرورش در بیست سال آینده تدوین کند. همچنین چگونگی سازگاری مدارس خصوصی با این برنامه و میزان سازمان‌یافتگی آن را مشخص کند. در عین حال، نباید از  توسعه مداوم آموزش غافل ماند.

آموزش متوسطه

برای ورود به دوره متوسطه به گواهی فارغ‌التحصیلی دوره ابتدایی نیاز است. آموزش متوسطه 6 سال زمان می‌برد و افراد از سنین 12 تا 18 سال در این دوره آموزش می‌بینند. دوره متوسطه به دو مرحله سه ساله تقسیم می‌شود: 

• مرحله میانی (15-12 سال)
• مرحله آماده‌سازی (15-18 سال)

هر مرحله دوره متوسطه با امتحانی که توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود، به پایان می‌رسد. پس از قبولی در آزمون سراسری در پایان سال سوم متوسطه، دانش‌آموزان گواهی مرحله میانی «شهادة المتوسطة» یا «شهادة البکالوریا المتوسطه» را دریافت می‌کنند. پس از گذراندن مرحله اول دوره متوسطه دانش‌آموزان می‌توانند از میان راه‌های مختلف موجود، (همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌شود)، مسیر خود را انتخاب کنند. مرحله دوم دوره متوسطه دانش‌آموزان را برای آموزش عالی آماده می‌کند. برنامه‌های فنی و حرفه‌ای تأکید زیادی بر آموزش عملی دارند و به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فارغ‌التحصیلان را برای ورود به بازار کار آماده می‌سازند. 


 

در سال 2015، وزارت آموزش و پرورش، رشته علوم را به دو بخش جداگانه تقسیم کرد: علمی-کاربردی و علوم زندگی. این کار برای ایجاد گزینه‌های بیشتر و حرکت دانش‌آموزان در مسیرهای مختلف آموزشی انجام شده است. دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف معمولاً به مسیرهای زیر هدایت می‌شوند:

• فارغ‌التحصیلان علوم کاربردی می‌توانند تحصیلات عالی را در دانشکده‌های مهندسی، دانشکده‌های فنی، مؤسسات مدیریتی، دانشگاه‌های کشاورزی، اقتصاد و مدیریت دنبال کنند.
• فارغ‌التحصیلان علوم زیست می‌توانند تحصیلات عالی را در دانشکده‌های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، پرستاری و دامپزشکی، کالج‌های علوم زیست شناسی، شیمی و بیوتکنولوژی دنبال کنند.
• فارغ‌التحصیلان ادبیات می‌توانند رشته‌های ادبیات را در دانشگاه‌ها و مؤسسات بخوانند.
• فارغ‌التحصیلان علوم اسلامی می‌توانند رشته‌های ادبی در دانشکده‌های آموزش و پرورش و دانشکده هنر را دنبال کنند.
• فارغ‌التحصیلان فنی-حرفه‌ای محدود به ادامه تحصیل در مؤسسات فنی و حرفه‌ای تحت نظر بنیاد آموزش فنی هستند. 10 درصد دانش‌آموزان برتر که در آزمون سراسری نهایی بالاترین امتیاز را کسب کنند، واجد شرایط ثبت نام در دانشگاه‌های برتر هستند.

در پایان سال آخر آموزش مقدماتی (کلاس 12 دوره متوسطه) همه دانش‌آموزان برای آزمون سراسری آماده می‌شوند و در صورت موفقیت در این آزمون، به آنها گواهینامه مقدماتی یا «شهاده الایادیا» اعطا می‌شود. این گواهی به عنوان گواهی مقدماتی لیسانس یا «شهاده البکالوریا ادیادیا» نیز شناخته می‌شود. رتبه نهایی این آزمون صلاحیت دانشجویان را برای پذیرش در مؤسسات آموزش عالی تعیین می‌کند.


 

آموزش عالی

شرایط ورود به دوره‌های آموزش عالی در عراق، ارائه گواهینامه پیش‌دانشگاهی و قبولی در آزمون سراسری است. دانش‌آموزان با ارسال درخواست آنلاین به وزارت آموزش عالی، از طریق یک فرآیند متمرکز تقاضای خود برای دانشگاه مدنظر را اعلام می‌کنند و پس از آن دفتر مرکزی پذیرش مؤسسات آموزش عالی، متقاضیان را براساس نمرات آزمون سراسری و سهمیه موجود، در دانشگاه‌ها پذیرش می‌کند. معمولاٌ تقاضا برای مؤسسات آموزش عالی دولتی از مؤسسات آموزش عالی خصوصی بیشتر است. مؤسسات دولتی امتحان ورودی ندارند، اما پذیرش در آن‌‌ها بسیار رقابتی است و تنها دانش‌آموزانی که نمرات بالایی کسب کرده باشند در این مؤسسات قبول می‌شوند و افرادی که نمرات پایین‌تری داشته باشند در دانشگاه‌های خصوصی پذیرفته خواهند شد.
تا پیش از دوران جنگ، اساتید و دانشجویان عراقی مقالات خود را به طور گسترده‌ در مجلات بین‌المللی و منطقه‌ای منتشر می‌کردند، اما در دهه گذشته این مسئله به شدت کاهش یافت و مقالات کم‌تری منتشر شدند. 
کتابخانه مجازی عراق فرصت مناسبی برای دانشجویان است. این کتابخانه امکان دسترسی رایگان به هزاران نشریه، مقاله، منابع علمی و محتوای آموزشی آنلاین را فراهم می‌کند و با اتصال به کتابخانه‌های ایالات متحده، از ظرفیت بالایی برای تحقیق و توسعه برخوردار است.

وضعیت دانشگاه‌های عراق

در سال 2017، حدود 35 دانشگاه دولتی و 55 دانشگاه خصوصی در دولت مرکزی وجود داشت. اقلیم کردستان نیز دارای  15 دانشگاه دولتی و 15 دانشگاه خصوصی است که از میان آن‌ها 9 دانشگاه دولتی و 2 دانشگاه خصوصی توسط وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی دولت مرکزی به رسمیت شناخته شدند. در حال حاضر نظام آموزش عالی عراق شامل 24 دانشگاه و 42 موسسه فنی، 200 کالج، 800 دپارتمان و 28 مرکز تحقیقاتی تحت مدیریت وزارت آموزش عالی است. 25 کالج خصوصی در زمینه علوم رایانه، مدیریت کسب و کار، اقتصاد و مدیریت فعالیت دارند. در سراسر کشور، 350،000 دانشجوی کارشناسی، 15،000 دانشجوی کارشناسی ارشد و نزدیک به 30،000 کرسی تدریس وجود دارد.
رشته‌های تحصیلی ارائه شده توسط دانشگاه‌های عراق شامل علوم آموزشی، هنر، حقوق، علوم اجتماعی، علوم مدیریت، اقتصاد، مهندسی و فناوری، علوم پزشکی، دامپزشکی و کشاورزی است. آموزش فنی هم در 37 موسسه فنی‌حرفه‌ای و تعدادی دانشکده فنی شبانه ارائه می‌شود. در هر یک از 18 استان عراق، حداقل یک مؤسسه فنی وجود دارد. در این مؤسسات بیش از 60 حوزه تخصصی نظیر مهندسی، مدیریت، موضوعات پزشکی، کشاورزی و هنرهای کاربردی آموزش داده می‌شود. از میان مدرسان دانشگاه‌ها نیز، 55 درصد مرد و 45 درصد آنان زن هستند. 43 درصد از کل نیروی آموزشی در بغداد تدریس می‌کنند.
 حداقل مدرک تحصیلی برای تدریس در مقاطع تحصیلی آموزش عالی عراق، مدرک کارشناسی ارشد است. با این حال، یک سوم از مدرسان این مدرک را ندارند. طبق آمار، 33 درصد مدرسان در این پایه دارای مدرک کارشناسی، 39 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و 28 درصد دارای مدرک دکترا هستند.

تحصیلات تکمیلی

تحصیلات تکمیلی معمولاً در دانشگاه‌ها یا مؤسسات بزرگتر انجام می‌شود. مقطع کارشناسی ارشد تنها مختص رتبه‌های برتر است. به طور معمول هر دانشگاه سهمیه پذیرش خود را تعیین می‌کند و دانشجویان برای ورود به هر دانشگاه باید در آزمون ورودی آن پذیرفته شوند. آن‌ها علاوه‌ بر کسب رتبه مطلوب در آزمون ورودی باید دارای مدرک لیسانس مرتبط و حداقل مهارت در زبان انگلیسی باشند. دوره‌های کارشناسی ارشد در عراق معمولاً دو سال زمان می‌برد (در رشته‌های حرفه‌ای این زمان طولانی‌تر است). در این دوره، آموزش به صورت تمام وقت انجام می‌شود و برنامه‌های درسی هر تخصص از پیش تعیین شده است. سال اول به دوره کارآموزی و سال دوم به تهیه پایان‌نامه اختصاص دارد. حداقل نمره قبولی برای یک دوره 60 درصد است، اما برای ادامه پایان‌نامه باید میانگین کلی سال اول 70 درصد یا بالاتر باشد.
افرادی که پس از کسب مدرک لیسانس نمره کافی برای ورود مستقیم به برنامه‌های کارشناسی ارشد را ندارند، ممکن است بتوانند در مقاطع متوسط‌تر ثبت نام کنند؛ جایی که دانشجویان می‌توانند با نمره پایین‌تر از 65 درصد پذیرفته شوند. این قبیل دوره‌ها معمولاً یک سال زمان می‌برد اما در برخی مواقع ممکن است تا سه سال ادامه یابد. دانشجویان پس از اتمام دوره مورد نظر می‌توانند تحصیلات خود را در برنامه‌های کارشناسی ارشد ادامه دهند.
 گذراندن مقطع تحصیلی دکترا در عراق حداقل سه سال زمان می‌برد. برنامه‌های این دوره شامل یک سال تحصیل و دو سال تهیه پایان‌نامه اصلی و دفاع از آن است. در مقطع دکترا مانند کارشناسی ارشد، حداقل نمره قبولی برای یک دوره 60 درصد است. اما میانگین کلی دوره باید 70 درصد یا بالاتر باشد. دکترای فلسفه رایج‌ترین مدرک در مقطع دکترا در عراق است.

تحصیلات حرفه‌ای

تحصیلات حرفه‌ای در عراق دارای برنامه‌های بلند مدت است. در این برنامه‌ها دانشجویان پس از اتمام تحصیلات متوسطه مستقیماً وارد این دوره می‌شوند. به عنوان مثال اولین مدرک در پزشکی، لیسانس پزشکی یا لیسانس جراحی است. این دوره یک برنامه شش ساله است که در دانشکده‌های پزشکی عمومی تحت نظارت وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی برگزار می‌شود. این برنامه‌‌ها شامل چهار سال دوره دروس پایه و مطالعه بالینی است که به دنبال آن دو سال کاراموزی پزشکی انجام می‌شود. پس از فارغ‌التحصیلی، دانشجویان ملزم به گذراندن دوره کارآموزی بالینی (دوره کارشناسی ارشد) به مدت دو سال در یک بیمارستان عمومی هستند. در سایر حرفه‌ها مانند دندانپزشکی یا دامپزشکی هم همین روال انجام می‌شود. 

مهاجرت دانشجویان 

بی‌ثباتی سیاسی، جنگ، نبود امنیت، مشکلات زندگی و عدم وجود دوره‌های مطالعاتی باکیفیت در عراق، عامل اصلی مهاجرت دانشجویان در دهه‌های گذشته بوده است. کشور عراق از نظر کسب درآمد، کشوری متوسط بوده و در نتیجه امکانات مالی بسیاری از مردم عراق محدود است. به همین علت تحصیل دانشجویان در خارج از کشور به شدت به بورس تحصیلی، حمایت مالی توسط دولت، حمایت‌ سازمان‌های مردم نهاد، حمایت دولت‌های خارجی و سازمان‌های بین‌المللی وابسته است. برخی از برنامه‌های بورس تحصیلی کاملاً گسترده‌اند. به عنوان مثال برنامه‌هایی که توسط وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی و کمیته عالی توسعه آموزش و پرورش در عراق ( HCED) انجام می‌شود هزینه‌ شهریه و سفر هزاران دانشجوی عراقی را پوشش می‌دهد.
برنامه توسعه ظرفیت انسانی در آموزش عالی ( HCDP) که توسط دولت اقلیم کردستان اجرا می‌شود، سالانه 100 میلیون دلار برای تحصیل دانشجویان فارغ‌التحصیل منطقه کردستان در دانشگاه‌های آمریکای شمالی، اروپا، استرالیا، آسیا و کشورهای همسایه فراهم می‌کند. در ایالات متحده بورسیه‌های تحصیلی Fulbright برای دانشجویان واجد شرایط عراقی فراهم شده است. این بورسیه اخیراً برای تحصیل در برنامه‌های کارشناسی ارشد در همه رشته‌ها به جز پزشکی فراهم است.
منبع تأمین بودجه نقش مهمی در تعیین محل تحصیل دانشجویان عراقی ایفا می‌کند. دانشجویانی که هزینه تحصیل بر عهده خودشان است تمایل دارند به کشورهایی مانند اردن، ترکیه، مالزی یا هند که هزینه شهریه و زندگی در آن‌ها کمتر است، مهاجرت کنند. در مقابل دانشجویانی که دارای بورس تحصیلی هستند اغلب برای تحصیل در مؤسسات معتبر در کشورهای انگلیسی زبان مانند ایالات متحده و انگلستان، تشویق می‌شوند. به منظور کاهش فرار مغزها، دانشجویانی که دارای بورسیه‌ تحصیلی دولت عراق هستند موظفند که بورسیه‌های تحصیلی خود را بازگردانند، مگر آن که پس از اتمام تحصیل به عراق بازگردند و در این کشور مشغول به کار شوند.
در سال‌های اخیر مهاجرت دانشجویی از عراق به سایر کشورها به شدت در حال افزایش بوده است و بین سال‌های 2005 تا 2016، از 5.493 نفر به 28.993 نفر (428 درصد) افزایش یافته است (یونسکو). از اوایل دهه 2000، در طول جنگ‌های عراق افت شدید مهاجرت برون مرزی باعث شد تعداد دانش‌آموزان خارج از کشور بین سال‌های 2003 و 2004، 18/6 درصد کاهش یابد. در حال حاضر مقاصد دانشجویان عراقی کشورهایی همچون اردن، امارات متحده عربی، اوکراین، ایران و مالزی است. ایالات متحده آمریکا نیز هفتمین کشور مشهور در بین مقاصد مهاجرتی دانشجویان عراقی است. 

پتانسیل آینده مهاجرت برون مرزی

عراق یکی از جوا‌ن‌ترین جوامع جهان است. بیش از 40 درصد مردم این کشور زیر 14 سال سن دارند. جمعیت عراق با نرخ سالانه 2/28 درصد در حال رشد است. براساس نرخ رشد فعلی، سازمان ملل متحد انتظار دارد که جمعیت این کشور تا سال 2030 به 50 میلیون نفر برسد. با وجود اینکه دولت برای رسیدگی به تقاضای فعلی عاجز است، با ازدیاد گروه‌های جوان تقاضا برای آموزش افزایش خواهد یافت و چالش‌های دولت نیز در این حوزه بیشتر خواهد شد. از آنجا که درآمد دولت عراق تا حدود زیادی به درآمد نفتی وابسته است، تداوم قیمت پایین نفت خام باعث تضعیف بنیانهای مالی دولت می‌شود و کشور را به کمک‌های خارجی متکی می‌کند. با توجه به شرایط موجود در صورتی که راه‌حل‌های بلند مدت سیاسی اندیشیده و اجرا نشود رشد جمعیت منابع عمومی را کاهش داده و منجر به افزایش بیکاری و فقر خواهد شد.
با توجه به موانعی که دانشجویان عراقی برای تحصیل در خارج از کشور با آن روبرو هستند، آموزش از راه دور می‌تواند جایگزین مناسبی برای آموزش تعداد بیشتری از عراقی‌ها باشد. دولت عراق، یونسکو و دانشگاه‌های خارجی پیش از این ابتکارهایی برای گسترش یادگیری الکترونیکی و آموزش از راه دور در سطح متوسطه ارائه داده‌اند.

مهاجرت درون مرزی دانشجویان

مهاجرت دانشجویان ورودی به عراق به دلیل عدم وجود آموزش باکیفیت، منابع محدود، ادامه درگیری‌ها و جنگ با داعش در برخی مناطق، بسیار کم است. همان عواملی که سبب مهاجرت برون مرزی شده‌اند، موانعی برای دانشجویان ورودی هستند. این موانع عراق را حتی برای کشورهای همسایه به مقصدی نامطلوب تبدیل کرده‌است. طبق آمار یونسکو بین سال‌های 2000 تا 2004 تعداد دانشجویان خارجی کارشناسی ارشد در این کشور از 88080 به 3557 کاهش یافته‌است. موسسه آموزش بین‌الملل (IIE ) بیان کرده است که در سال 2013-2014 تنها شش دانش‌آموز آمریکایی در عراق تحصیل می‌کردند و از آن زمان به بعد تعداد این دانش‌آموزان به صفر رسیده‌است.