جمعیت یکی از عوامل تعیین‌کننده در آینده اقتصادی هر کشور است. اگر در هرم سنی یک کشور اکثریت جمعیت در سن کار و فعالیت باشند، بیانگر این مسئله است که اقتصاد کشور با کمبود نیروی کار مواجه نخواهد شد.

هر چه نسبت افراد جوان به افراد سالخورده بیشتر باشد،یعنی قسمت میانی هرم جمعیت گسترده‌تر باشد چشم‌انداز بازار نیروی کار بهتر خواهد بود. نیروی کار به عنوان یکی از عوامل اصلی تولید، تأثیر بسیار مهمی در تعیین سرنوشت اقتصادی یک کشور دارد. اگر کشوری با کمبود نیروی کار مواجه شود متعاقباً دستمزد‌ها بالا رفته و در نتیجه، این افزایش دستمزد در قیمت تمام شده کالا تأثیرگذار خواهد بود و با بالارفتن قیمت‌ تمام شده، قدرت کشور برای رقابت با رقبای موجود در بازار صادرات کاهش خواهد یافت.
در ادامه جدول 1، جمعیت کل عراق در سال 2020 و برخی از پرجمعیت‌ترین شهرهای عراق را نشان می‌دهد. نمودار 1، روند رشد جمعیت عراق از سال 1995 تا سال 2020 را به نمایش گذاشته است. همانطور که در این نمودار مشاهده می‌شود جمعیت عراق در سال 2008 در حدود 29 میلیون نفر بوده است و با یک روند صعودی ملایم در سال 2020 به حدود 40 میلیون نفر رسیده است. روند رشد جمعیتی کشور عراق در نمودار 2، حاکی از آن است که جمعیت عراق در طول یک دهه گذشته با آهنگ یکسانی افزایش یافته و شاهد نوسانات اندکی بوده است. 
براساس آخرین آمارهای منتشر شده توسط سازمان ملل جمعیت عراق در سال 2020، 40,573,001 نفر گزارش شده است. این کشور 0.52٪ از جمعیت کل جهان را در خود جای داده و از نظر جمعیت در رتبه 36‌ام جهانی قرار گرفته است. جالب است بدانید که 73.1٪ از جمعیت عراق شهرنشین هستند (29.422.695 نفر در سال 2020) و میانگین سنی در این کشور 21 سال است. مطابق آمارها، به‌طور متوسط در هر 28 ثانیه یک عراقی متولد و در هر 3 دقیقه یک نفر به آمار مرگ و میر این کشور اضافه می‌شود. براساس اطلاعات موجود از روند افزایشی جمعیت عراق انتظار می‌رود جمعیت این کشور در سال 2022 به حدود 44/12 میلیون نفر برسد. 

جدول شماره یک - پرجمعیت‌ترین شهرهای عراق

نمودار 1 - جمعیت کل کشور عراق از سال 1995 تا سال 2020

نمودار 2 - جمعیت کل کشور عراق از سال 1995 تا سال 2020
منبع: worldmeter.info

جدول 2-1 پیش‌بینی جمعیت عراق از سال 2020 تا سال 2050

جدول 2-2 پیش‌بینی جمعیت عراق از سال 2020 تا سال 2050

تاریخ جمعیت در عراق

پس از حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003، حدود 2 میلیون عراقی کشور را ترک کرده و به کشورهایی همچون اردن و سوریه مهاجرت کردند. طبق آمارهای سازمان ملل متحد در سال 2007، بیش از نیمی از افرادی که کشور را ترک کردند هیچ برنامه‌ای برای بازگشت به عراق نداشتند. همچنین بیش از نیمی از مسیحیان عراقی (59،000 نفر) از زمان حمله ایالات متحده به عراق با دریافت پناهندگی ایالات متحده، کشور را ترک کردند. در عین حال، حدود 160،000 پناهنده سوری از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه کشور خود را ترک کرده و به عراق مهاجرت کردند. 

نرخ باروری در عراق

نرخ باروری بیانگر تعداد فرزندانی است که هر زن در طول عمر خود به دنیا می‌آورد، براساس نمودار 3 و با توجه به نرخ باروری بسیار بالا در کشور عراق انتظار می‌رود نرخ رشد جمعیت این کشور بسیار بالاتر از 3 درصد باشد. متوسط نرخ باروری در جهان براساس داده‌های منتشر شده توسط بانک جهانی در سال 2015 به ازای هر زن در سن باروری، 2/45 فرزند و در سال 2020، این نرخ 3.7 فرزند گزارش شده‌است. نرخ باروری در عراق به ازای هر زن عراقی به طور متوسط 4/5 فرزند اعلام شده است، روند نرخ باروری در این کشور برخلاف روند نزولی جهانی، تقریباً بدون تغییر مانده است. (نمودار 5)
با وجود اینکه عراق دارای یکی از بالاترین نرخ‌‌های باروری در جهان است اما نرخ رشد جمعیت این کشور به اندازه نرخ‌‌ باروری آن بالا نیست و این مسئله حاکی از فقدان استانداردهای زندگی و کمبود خدمات بهداشتی-درمانی در این کشور است. علاوه‌بر این، وجود سال‌ها جنگ در عراق و حضور داعش در این کشور نرخ مرگ و میر جوانان را افزایش داده است و نرخ امید به زندگی را بسیار پایین آورده است (نمودار 6- نرخ امید به زندگی از سال 1995).

نمودار 3- نرخ باروری در کشور عراق (1995-2020)

نمودار 4- نرخ تولد به ازای هر 1000 نفر در کشور عراق (1995-2020)

نمودار 5- متوسط نرخ باروری در سطح جهان (2022-2005)

نمودار 6- نرخ امید به زندگی از سال (1995-2020)

منبع:worldmeters.info 

ساختار سنی جمعیت عراق

نمودار 7 ساختار سنی جمعیت عراق در سال 2020 را به تصویر کشیده است. براساس این نمودار افراد 14-0 سال بیشترین میزان یعنی 37/02 درصد جمعیت عراق را تشکیل داده‌اند. پس از آن گروه سنی 54-25 سال 35/59 درصد و گروه سنی 24-15 سال 19/83 درصد از جمعیت عراق را از آن خود کرده‌اند. با فرض اینکه الگوی جمعیت ذکر شده، در سال‌های گذشته نیز برقرار بوده باشد، اعداد و ارقام گزارش شده واقعیت تلخی را منعکس می‌کنند. این واقعیت حاکی از آن است که بیش از نیمی از جمعیت زیر 14 سال این کشور هرگز به 15 سالگی نرسیده و بیشترین نرخ مرگ و میر در سنین زیر 14 سال رخ می‌دهد. در واقع کودکان بیش از هر گروهی قربانی نبود استانداردهای بهداشتی- درمانی و جنگ و ناآرامی در این کشور هستند.

نمودار 7- ساختار سنی جمعیت در کشور عراق در سال 2020

هرم جمعیت عراق

هرم جمعیت، سن و ساختار جنسی جمعیت یک کشور را به نمایش می‌گذارد. این هرم ممکن است بینش و اطلاعاتی در رابطه با ثبات سیاسی-اجتماعی و توسعه اقتصادی یک کشور ارائه ‌دهد. در این هرم جمعیت مردان و زنان به صورت میله‌های افقی در امتداد محور عمودی توزیع می‌شوند. همچنین تعداد مردان در سمت چپ هرم و زنان در سمت راست نمایش داده می‌شود. جوان‌ترین گروه‌های سنی در پایین هرم و مسن‌ترین گروه‌های سنی در بالای این نمودار قابل مشاهده هستند. ساختار هرم جمعیت با گذشت زمان بر اساس نرخ باروری، مرگ‌ومیر و روند مهاجرت بین‌المللی تکامل می‌یابد.
اگرچه نرخ باروری در کشور عراق نسبتاً بالا است و از لحاظ زاد و ولد مشکلی در این کشور وجود ندارد، اما آمارها و داده‌ها نشان‌دهنده این است که هرم جمعیت عراق در پایه بسیار قطورتر از قسمت میانی است. این مسأله می‌تواند آینده بازار نیروی کار این کشور را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کند. بدون شک آگاهی از این موضوع و چاره‌اندیشی برای آن به منظور حفظ نسل جوان می‌تواند نویددهنده آینده‌ای بهتر برای این کشور باشد. 

میانگین سنی در عراق

نمودار میانگین سنی، جمعیت یک کشور را به دو گروه کاملاً مساوی تقسیم می‌کند. نمودار 8، میانگین سنی جمعیت عراق از سال 1950 تا سال 2050 را نشان می‌دهد. در سال 2015 میانگین سنی جمعیت عراق 19/4 بوده است به این معنی که دقیقاً نیمی از جمعیت عراق جوان‌تر از 19/4 سال و نیم دیگر دارای سنی بالاتر از این عدد بوده‌اند. از ارقام موجود می‌توان اینگونه تفسیر کرد که فقدان سیستم‌های بهداشتی و درمانی باعث شده است که میانگین سنی جمعیت با متوسط امید به زندگی در عراق 15 سال فاصله‌ داشته باشد.

نمودار 8- میانگین سنی جمعیت در کشور عراق بین سال‌های 1950 تا 2050
(نکته: ارقام گزارش شده برای سال 2020 تا 2050، ارقام پیش‌بینی شده هستند) 
منبع:  Statista.com

نرخ مرگ و میر نوزادان در عراق 

براساس نمودار 9، نرخ مرگ و میر نوزادان در عراق بسیار بالا بوده و با وجود بهبودی که در سال‌های اخیر داشته است در سال 2016 این نرخ حدود 26 مرگ در هر هزار نوزاد بوده است. اگرچه نمی‌توان نقش جنگ و ناآرامی را در مرگ و میر بالای نوزادان نادیده گرفت، اما همواره فقدان سیستم‌های بهداشتی و درمانی مناسب یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر نوزادان بوده است. این نرخ در سال 2020 کمی کاهش یافته و به حدود 22.9 رسیده است.

نمودار 9- نرخ مرگ و میر نوزادان در عراق به ازای هر 1000 نوزاد متولد شده
منبع:  Statista.com

نمودار 10 و 11- نرخ مرگ و میر در عراق به ازای هر 1000  نفر

نرخ بیکاری در عراق

نرخ بیکاری در بین زنان و جوانان عراقی بسیار بالا بوده و یکی از دلایل بالا بودن این نرخ نقش کمرنگ بخش خصوصی در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی در این کشور است. بخش دولتی یکی از بزرگترین کارفرمایان عراق محسوب می‌شود. با وجود اینکه اکثر فرصت‌های شغلی در اختیار بخش دولتی قرار دارد، اما ظرفیت ایجاد شده توسط این بخش برای جمعیت عراق کافی نبوده و بسیار اندک است. در سال‌های 2007 تا 2012 میلادی، بیش از 750.000 فرصت شغلی در عراق ایجاد شد که حدود چهار پنجم این ظرفیت در اختیار بخش دولتی بود. ناگفته نماند که حتی ایجاد 750 هزار فرصت شغلی در آن زمان برای اشتغال همه جوانان کافی نبود.
در سال‌های اخیر با افزایش قیمت نفت خام منابع مالی بیشتری در اختیار دولت قرار گرفت و باعث افزایش اشتغال در بخش دولتی شد. در سال‌های 2004 تا 2014، اشتغال در بخش دولتی عراق بیش از سه برابر شد و از 0/9 میلیون نفر به 3 میلیون نفر افزایش پیدا کرد. در همین مدت، بودجه حقوق و دستمزد پرداختی توسط دولت از 7 درصد به 27 درصد افزایش یافت. 
چیزی که در تمام این سال‌ها نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد این است که با وجود افزایش فرصت‌های شغلی در چند دهه اخیر نرخ بیکاری در عراق خصوصاً در مناطقی که درگیر جنگ بوده‌اند به شدت بالا رفته است. همانطور که در نمودار ذیل مشخص است بالاترین نرخ بیکاری در چند سال گذشته مربوط به سال 2017 و حدود 13.02 درصد است و آخرین نرخ بیکاری گزارش شده برای این کشور مربوط به سال 2019، برابر 12.82% است.

نمودار 12- نرخ بیکاری در عراق از سال 2005 تا 2019

بر اساس داده‌های نمودار 13، آخرین نرخ بیکاری گزارش شده برای مردان عراقی در سال 2019 برابر 10.1% و برای زنان 30.4% بوده است که با این حساب نرخ بیکاری زنان بیش از سه برابر نرخ بیکاری مردان بوده‌است. در این سال‌ها به طور متوسط تنها 17 درصد از زنان عراقی که در سن کار بودند مشغول به کار شدند که این رقم در مقایسه با میزان مشارکت 74 درصدی مردان بسیار ناچیز است. 

نمودار 13- مقایسه نرخ بیکاری مردان و زنان در عراق از سال 2005 تا سال 2019