استان دیاله از استان‌های شرقی کشور عراق است که با استان‌های کرمانشاه و ایلام در ایران هم مرز است. دیاله از معدود استان‌های عراق است که دو قوم بزرگ کرد و عرب با مذاهب شیعه و سنی در کنار هم زندگی می‌کنند.

مرکز این استان شهر «بعقوبه» است و «خانقین» یز از شهرهای بزرگ و اصلی آن به حساب می‌آید. دیاله یکی از حاصلخیزترین استان‌های عراق است و زمین‌های کشاورزی، باغات و نخلستان‌های زیادی در آن به چشم می‌خورد. از جمله محصولات کشاورزی معروف این شهر، پرتقال‌ است. علاوه بر این، دیاله دارای میادین نفتی است که می‌توان به «منطقه نفت خانه» اشاره کرد. خسرویه(منذریه) در این استان نیز از قدیمی‌ترین گذرگاه مرزی رسمی بین ایران و عراق است.
در ادامه به معرفی اماکن تاریخی و دیدنی استان دیاله می‌پردازیم.

مهمترین اماکن تاریخی استان دیاله

مسجد جامع مقدادیه
این مسجد بزرگ در شهر مقدادیه، در منطقه‌ای به نام «السوق» واقع شده است و جزء مساجد تاریخی و باستانی عراق به‌شمار می‌رود. این مسجد در سال 1625 میلادی ساخته شد و یکبار در ابتدای دهه 80 قرن بیستم ویران و دوباره بازسازی شد.
مسجد خلیفه
این مسجد نیز یکی از مساجد باستانی و تاریخی عراق به‌شمار می‌رود که در شهر «خانقین» استان دیاله و در کنار رودخانه الوند واقع شده است. این مسجد در زمان خلیفه «عمر بن عبد العزیز» بنا شده است.
مسجد جامع بلدروز
این مسجد از آثار تاریخی و مهم عراق است که در شهرستان «بلدروز» استان دیاله قرار دارد. مسجد جامع بلدروز توسط سلطان عثمانی، عبدالحمید الثانی در منطقه الصباغیه این شهر بناشد.
تل(تپه) الزندان


تل «الزندان» از مهمترین مکان‌های تاریخی استان دیاله است. این مکان تاریخی در 12کیلومتری جنوب مقدادیه واقع شده و تاریخ ساخت آن متعلق به دوره ساسانیان و قرن‌های دوم و سوم میلادی است. آنطور که از تحقیقات برمی‌آید، این بنای تاریخی یا مقری برای اسکان نظامیان بوده است و یا برای جلوگیری از حملات ناگهانی دشمنان مور استفاده قرار می‌گرفته. بعضی از مورخین بر این باورند که این مکان ساختمان یک زندان متعلق به دوره  ساسانیان بوده است.
شهر اشنونه


«اشنونه» نام قدیم «تل اسمر» است. این مکان یکی از اماکن باستانی و از شهرهای حکومت سومری بوده که مرکز آن در «تل اسمر» در استان دیاله و در نزدیکی شهر بعقوبه است. تاریخ این شهر متعلق به 2028 سال قبل از میلاد است که بین دو رودخانه دیاله و دجله ساخته شده که به وسیله رشته کوه‌ها‌ی زاگرس احاطه شده است. در تاریخ آمده است که این شهر پایتخت حکومتی به نام «واروم» بوده که بعدها به دولت قدرتمند «حمورابی» در سال 1761 قبل از میلاد پیوست. در این شهر باستانی، معادن زیادی از جمله-کبالت،-آلومینیوم-و مس کشف شده است.
گنج تل اسمر


این گنج مجموعه‌ای از مجسمه‌ها و یادمان‌های تاریخی است که در در سال 1993 در شهر اشنونه استان دیاله کشف شد.
گنبد بنی ادریس
این گنبد در جنوب بعقوبه واقع شده که برای عبادت و تدریس اهل تصوف توسط «ابوالحسن محمد بن حسین الیعقوبی» قاضی شهر، تاسیس شد.
سد العظیم


این سد قدیمی از جنس سنگ و بر روی رودخانه «العظیم» ساخته شده است. این سد قدیمی در شهر «الخالص» و در عهد ساسانیان ساخته شده است.
سد تاریخی الوند


این سد تاریخی در شهر خانقین استان دیاله و در دو جهت شرقی و غربی رودخانه «حلوان» قرار گرفته است. این سد از قدمت تاریخی بالایی برخوردار است. در پایان دهه‌ی 70 قرن بیستم در نزدیکی این رودخانه، هتلی ساخته شد که این منطقه را تبدیل به یک منطقه توریستی کرد.
قنطره‌( گذرگاه) بهرز


این مکان تاریخی و باستانی به «قنطره سوق» نیز شهرت دارد که بر روی رودخانه خراسان واقع شده است. شهر «بهرز» در بعقوبه قرار دارد و گمان زده می‌شود که این بنا متعلق به اواخر دوره عباسی است. این مکان از لحاظ تجاری و نظامی دارای اهمیت خاصی بوده به طوری که محل ارسال نیروهای نظامی بوده به حساب می‌آمده و در مسیر جاده ابریشم قرار داشته استا.
تل (تپه) ذهب
این تپه باستانی در 15 کیلومتری شهر بعقوبه در استان دیاله واقع شده که به طور اتفاقی کشف شد. قدمت این تپه به دوره‌های تاریخی متعددی متعلق است.
کلیسای ام الشوره الصالحه
این کلیسای تاریخی در مرکز بعقوبه واقع شده و از آثار تاریخی استان دیاله به‌شمار ‌می‌رود. این کلیسا یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای این استان و عراق به حساب‌ می‌آید که بنای آن به دهه 40 قرن گذشته برمی‌گردد. این کلیسا در سال 2006 و بعد از اشغال شهر توسط داعش متروکه شد ولی بعد از آزادسازی، بار دیگر بازسازی و مرمت گشت.
کلیسای البشاره


کلیسای بشاره متعلق به مسیحیان کلدانی است که در شهر خانقین استان دیاله واقع شده و از مهمترین مکان‌های توریستی و تاریخی این شهر به شمار‌ می‌رود. این بنا که در سال 1950میلادی ساخته شده، همچنان استوار و زیبا است اما در حال حاضر هیچ مراسم مذهبی در آن برگزار نمی‌شود.