«اربیل» یا اربل به زبان عربی یا «هولیر» به گویش کردی، مرکز اقلیم کردستان است. اربیل بعد از بغداد، بصره و موصل، چهارمین استان بزرگ عراق به حساب می‌آید.

در حال حاضر بیشتر ساکنین اربیل، کردها هستند و تعداد اندکی ترکمانی و آشوری و عرب نیز در ان سکونت دارند. اربیل یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های شهرنشینی جهان بوده اس و طبق مستندات قدمت شهرنشینی در آن به 5 هزار سال قبل از میلاد بازمی‌گردد و بسیاری از سلسله‌ها از جمله آشوریان، پارت‌ها، سلجوقیان، ساسانیان، امویان و بعدها دولت‌های عباسی و عثمانی بر آن حکومت کردند.

جاذبه‌های تاریخی

غار تاریخی شاندر
غار «شاندر» یک غار بسیار قدیمی است که به دوران ما قبل تاریخ مربوط می‌شود. در این غار بقایای 10 نمونه نئاندرتال (انسان‌های اولیه) که قدمت آن‌ها بین 35 تا 36 هزار سال تخمین زده می‌شود، کشف شده‌اند.


در این غار دو مقبره نیز متعلق به عصر حجر وجود دارد که یکی از این مقبره‌ها قدمتی در حدود 10 هزار و 600 سال دارد و مدفن 35 نفر است. این غار در کنار کوه «برادوست» در سلسله جبال زاگرس در اقلیم کردستان واقع شده است.
مناره چولی


مناره «چولی» یا مناره مظفریه یکی دیگر از آثار باستانی شهر اربیل است که در مرکز این شهر و در فاصله یگ کیلومتری ارگ اربیل واقع شده است. محله‌های هم جوار این مناره نیز با همین نام شناخته می‌شوند. این مناره در زمان «سلطان مظفرالدین گوگیری» و با ارتفاع 22 متر بنا شده است.
قشله‌ی کویه


زمان ساخت این قشله (پایگاه نظامی) به طور دقیق مشخص نیست. عده‌ای بر این باورند که ساخت آن به زمان الممالک و برخی می‌گویند متعلق به دوره عثمانی در نیمه دوم قرن 19 است. این قشله در مرکز شهر کویه واقع شده است.
بازار قیصری
بازار قیصری یکی از بازارهای قدیمی اربیل است که در زمان عثمانی بنا شده است. این بازار دارای دو در شرقی و غربی است و سالن‌های زیادی برای داد و ستد دارد.


همچنین به سبک معماری بازارهای قدیمی، در سقف آن سوراخ‌هایی تعبیه شده که نور آفتاب از آن عبور می‌کند و جهت تهویه هوا کاربرد دارد.
ارگ تاریخی اربیل
یکی از آثار باستانی اربیل است که در مرکز شهر قرار دارد و یکی از مقاصد گردشگران به شمار می‌رود. ارگ اربیل عراق دارای قدمت بسیار زیادی است به طوری که در برخی نوشته‌ها از آن به عنوان کهن ترین شهر باستانی جهان یاد می‌شود.


این اثر ارزشمند تاریخی در سال 2014 در یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شد. ارگ اربیل با وسعتی نردیک به 110 هزار مترمربع و با ارتفاعی بین 28 تا 32 متر، متشکل از سه بخش تکیه‌ها، سرای‌ها، توپخانه است. تنها سازه مذهبی این ارگ، مسجد «ملا افندی» است. دولت اقلیم کردستان در سال 2012 تصمیم به بازسازی این بنا گرفت و چیزی که امروزه موجود است، بنای اصلی نیست و تحت بازسازی سنگین قرار گرفته است. در داخل ارگ، موزه‌های فرش و  پارچه وجود دارد.

جاذبه‌های طبیعی و سیاحتی

چشمه‌های جندیان
این چشمه‌ها در قسمت شمالی شهر «رواندوز» در شمال اربیل واقع شده است. این منطقه به دلیل وجود چشمه‌ها و مناظر‌ چشم نوازش میزبان گردشگران زیادی است. در این مکان، سوئیت‌های اقامتی و تفریحگاه‌هایی برای بازدیدکنندگان وجود دارد.
آبشارهای بیخال


آبشارهای «بیخال» در 5 کیلومتری شهر «رواندز» و در حدفاصل چند کوه مرتفع و بخش مرکزی عراق قرار دارد. این منطقه به‌خاطر وجود آبشار و طبیعت چشم نواز آن مورد توجه قرار گرفته است و مردم در روزهای تعطیل برای تفریح به این منطقه می‌روند.
آبشار گلی علی بگ


این منطقه در جاده سوران و در 95 کیلومتری اربیل واقع شده است. این دره متشکل از «کوه‌کورک» و «برادوست» است. این منطقه دارای چشمه‌ها و آبشارهای متعددی است و آبشار «گلی علی بگ» در این دره به یک مکان مناسب برای گردشگران تبدیل شده است. در این مکان چندین کافه و رستوران نیز جهت ارائه خدمات به گردشگران احداث شده است.
شقلاوه


«شقلاوه» دارای آب و هوای خوب و منطقه‌ای مناسب برای گذران تعطیلات است و به واسطه وجود چشمه‌ها، درختان و طبیعت جذاب، منطقه‌ای محبوب برای گردشگران به حساب می‌آید. «شقلاوه» از نظر موقعیت جغرافیایی میان «سه‌فین» و کوه «سورک» قرار دارد.
رودخانه‌ جلی
این رودخانه زیبا از میان روستای «سماقولی» می‌گذرد و طبیعت چشم نوازی دارد. رودخانه «جلی» در 95 کیلومتری شهر بابل قرار دارد.
تفریحگاه هناره
این تفریحگاه، منطقه‌ای زیبا در 18 کیلومتری شهر اربیل است و به‌خاطر آب و هوای خوب، محل تفریح و پیک نیک بسیاری از مردم به شمار می‌رود.
کوه هلگورد


این کوه، بلندترین کوه عراق با ارتفاع 3607 متر است که در 170 کیلومتری شمال شرق اربیل قرار دارد و به واسطه قرارگیری در میان دو منطقه «گلاله» و «حاجی عمران» دارای طبیعت بسیار زیبا و چشم‌نواز است که مورد توجه گردشگران قرار گرفته است. در این مکان نیز امکانات رفاهی و اقامتی برای اسکان مسافران و گردشگران وجود دارد.
شهرک گردشگری هیران
این منطقه به دلیل دارا بودن آب و هوای خوب و طبیعت سرسبز، مکانی مناسب برای تفریح و سپری کردن اوقات خوش است. این شهرک در 70 کیلومتری شمال شرقی اربیل قرار دارد.
تفریحگاه جوندیان
این مکان که معروف به «سحر و جادوی بهار» است، به دلیل طبیعت زیبا، آب و هوای مناسب و درختان خودرو و وحشی مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. این تفریگاه در کوه «هندرین» و در فاصله 5 کیلومتری «سوران» و 155 کیلومتری اربیل قرار دارد.
منطقه تق تق
این منطقه‌، باغ‌ها، رودخانه‌ها و طبیعت زیبایی دارد و محل مناسبی برای گذران اوقات خوش در طبیعت است.
پارک شاندر


پارک شاندر در نزدیکی مسجد «صواف» و قلعه «هولیر» قرار گرفته و با طبیعت زیبای خود پذیرای گردشگران متعددی است.
پارک مناره
این پارک به دلیل وجود مناره «چولی» در آن به این نام شناخته می‌شود و در نزدیکی پارک شاندر است و جزء زیباترین تفریگاه‌های اربیل به حساب می‌آید.
تفریحگاه ریزان
این تفریگاه کنار بستر رودخانه «ریزان» و «جامه» واقع شده است و در تابستان مکانی مناسب برای گردشگری است. این تفریگاه در منطقه «میرگسور» و 144 کیلومتری اربیل قرار دارد.
تفریحگاه حاجی بایز
این منطقه به دلیل طبیعت آن مورد توجه مردم قرار گرفته است و عده زیادی در روزهای مختلف به این تفریحگاه می‌روند. تفریحگاه «حاجی بایز» واقع در جاده‌ شقلاوه-هریر است.
تفریگاه دلوپه
این تفریحگاه آب و هوای مناسب و هوای تمیزی دارد و در 12 کیلومتری شمال غربی اربیل و ارتفاع 420 متری از سطح دریا واقع شده است.
شهر حاج عمران
این شهر یکی از توابع استان اربیل و در نزدیکی مرز ایران واقع شده است. این شهر دارای بارش فراوان برف در فصول سرد بوده و از این حیث از سایر استان‌ها متمایز است. بیشینه دمای هوا این شهر در تابستان 28 درجه و در بیشتر ماه‌های سال کوه‌های آن پوشیده از برف است. از کوه‌های معروف این ناحیه می‌ توان به کوه «کردمند» و «کردخوک» اشاره کرد. «حاج عمران» در زمان جنگ ایران و عراق  مدتی تحت کنترل ایران بود ولی عراق طی حملاتی دوباره آن را پس گرفت.
رودخانه و آرامگاه شیخ بالک: «شیخ بالک» در بین مردم به دین داری معروف بوده و به همین دلیل از مکان‌های مورد احترام برای مسلمانان است. در نزدیکی آرامگاه وی، چشمه آب معدنی وجود دارد که گفته می‌شود برای بیماری‌های کلیوی بسیار مفید است. بارش برف در زمستان این منطقه بسیار زیاد است. این آرامگاه در شهر مرزی حاجی عمران قرار گرفته است.
چشمه‌ آب معدنی جلی


این چشمه آب معدنی دارای یک حوض 6*6 متر است و در 22 کیلومتری «کوی سنجق» قرار دارد.
دره‌ سکران
در این دره‌ درختان زیاد و باغ‌های میوه فراوانی وجود دارد و یک رودخانه کوچک نیز از وسط آن می‌گذرد. در انتهای این دره، روستای «سکران» قرار دارد که با ظاهر زیبا و سنتی به این دره جلوه بخشیده است. این دره در دامنه شمالی کوه سکران قرار گرفته است.
آب معدنی باباجیسک
در این منطقه دو منبع آب معدنی وجود دارد که برای بیماری‌های پوستی مناسب است و به همین دلیل پذیرای گردشگران زیادی است. این منطقه تا مرکز شهر اربیل 57 کیلومتر فاصله دارد.
مرگسر
شهر «مرگسر» طبیعتی دلچسب و هوایی خنک و مطبوع دارد و رودخانه «چامه» نیز از آن عبور می‌کند. همچنین غار «شاندر» که قدمتی نزدیک 60 هزار سال دارد و به زمان عصر حجر بر‌می‌گردد در این شهر واقع شده است. شهر «مرگسر» در فاصله 165 کیلومتری اربیل قرار دارد.
شهربازی فامیلی فن
این شهربازی در «فامیلی مال» واقع است و یکی از امتیازات آن نزدیکی به مرکز خرید است. در این شهربازی انواع بازی‌ها و سرگرمی برای تمام سنین و با بروزترین وسایل وجود دارد. این شهربازی تعداد زیادی رستوران و کافی شاپ نیز دارد.
اسپورت سنتر اربیل
این اسپورت سنتر دارای سالن‌های ورزشی شامل تنیس و فیتنس (تناسب اندام) است. 
تله کابین کوه کورک
این جاذبه در «کوه‌کورک» و 110 کیلومتری شمال شرقی اربیل واقع شده است و دارای امکانات تفریحی مانند: تله‌کابین، اسکی، منطقه اسکیت روی یخ، زمین بازی و 37 متل و محل اقامت است. ارتفاع این منطقه از سطح دریا 2115 است و در فصول زمستان و تابستان بارش برف زیادی را تجربه می‌کند.
اکو تارین
یکی از بزرگترین مجموعه‌های تفریحی در عراق است که دارای پارک آبی، زمین اسکی روی یخ، بولینگ، استخر، زمین گلف و غیره است. مساحت این مجموعه 62 هزار و 500 مترمربع است که یک پارک آبی ویژه کودکان نیز در آن قرار دارد.
رصدخانه اربیل


این رصدخانه در زمان «رئیس احمد حسن بکر» در سال 1973 میلادی بر روی قله کوه کورک در استان اربیل ساخته شد.
موزه‌ منسوجات کردی
در این موزه‌ خصوصی که در مرکز اربیل واقع شده، می‌توانید از زیبایی و ظرافت پارچه‌های زیبای دست بافت مردم کرد لذت ببرید. بافندگی جزء جدایی ناپذیر زندگی کردهاست و نیمی از قالیچه‌های که در این مجموعه هست از کردستان ایران در این موزه قرار گرفته‌اند. در نزدیکی این موزه یک عتیقه فروشی جالب هم وجود دارد که در سال 2008 در آتش سوزی سوخت ولی بعدها دوباره بازسازی شد.
مسجد جلیل خلیل الخیاط
این مسجد در اربیل، پایتخت اقلیم کردستان واقع شده و از مساجد مهم این شهر به‌شمار می رود که به دلیل مهندسی و طراحی مدرن آن از دیگر مساجد این استان، متمایز است. معماری این مسجد، الهام گرفته از دوره عثمانی است و کار ساخت آن 10 سال به طول انجامید. برای پروسه ساخت این مسجد، بسیاری از معماران از عراق و ترکیه به اربیل دعوت شدند. این مسجد یکی از زیباترین مساجد خاورمیانه بعد از مسجد معروف «ایاصوفیه» در ترکیه است.
یادمان شهدای کرد
این یادمان در قله‌ی کوهی در ورودی اربیل در نزدیکی شهر «کویسنجق» واقع شده است که در سال 2010 ساخته و در سال 2012 افتتاح شد. این یادمان، از طرح‌های مجسمه ساز معروف کردی، «خسرو الجاف» است.

بازارها و مراکز خرید

فاملی مال: این مرکز تجاری در خیابان «صد متری»اربیل واقع شده و دارای شهربازی، مجتمع خرید و سالن‌های سینما است که معماری مدرن و زیبایی دارد.


از دیگر مراکز مهم و اصلی خرید در اربیل می‌توان به: ماجدی مال در مسیر سلیمانیه، هولیر مال در مرکز شهر، راین مال و سیتی سنتر در منطقه‌ی اسکان، تابلو مال در مسیر کرکوک، رویال مال در نزدیکی مسجد الخیاط و مگا مال در خیابان شوش اشاره کرد.